Trước ở thôn Đoài có chị Na rất đẹp, chả dám nói là chim sa cá lặn nhưng cũng nhất nhì trong vùng, da trắng, mặt trái xoan, má lúm đồng tiền, lại thêm mái tóc dài tha thướt, gái thành phố về cũng ít người theo kịp
. Chẳng biết căn cứ vào đâu mấy cụ già lại bảo , số con bé này sinh ra không gặp thời nên sẽ khổ ,dễ rơi vào “hồng nhan bạc mệnh”.Bà mẹ chị là người sùng tín, nghe vậy đã vài lần nhờ thầy, cúng sao giải hạn .Tôi biết việc này vì một lần vô tình đã được cúng cùng với chị .
Ngày ấy tôi mới khoảng chín mười tuổi gì đó ,chiều tối thường tụ bạ với đám bạn nô đùa ,chơi trốn tìm ,đuổi bắt ,chạy khắp làng ,hôm ấy chơi “phe tây, phe ta” .Bên quân ta đang lùng sục tìm bắt mấy thằng phe tây, chúng nó trốn kỹ quá ,tìm hết ngõ này ngõ khác mà không thấy ,mà cái trò chơi này không bắt được tây ,có nghĩa là mình lại phải chuyển sang làm tây ,lại phải chạy trốn chui trốn lủi cho bọn nó tìm bắt. Cuộc trốn chạy hòa trộn giữa hãi hùng với thích thú, tạo ra sự liều lĩnh đưa người ta đến chỗ ẩn nấp kín đáo đến không ngờ, bọn đi tìm rất khó phát hiện .Loanh quanh hồi lâu chưa bắt được thằng tây nào ,bỗng nghe tiếng trống phách rộ lên trong ngôi nhà bên cạnh, tính con nít hay tò mò tôi lần vào, hóa ra người ta thỉnh đồng cậu để giải hạn, cậu đang cưỡi ngựa múa kiếm lia ngang, chém dọc,cậu rút súng bắn bên phải,bắn bên trái, đá chân bắn qua khoeo, cúi xuống dạng chân bắn phọt ra sau, thích quá, sà vào xem ,thấy có một chị đã ngồi trước trong chiếu, tôi vô tư ngồi xuống bên cạnh .Chẳng ai nói gì, có mấy bà già còn chỉ chỏ cười có vẻ thích lắm ,cậu trong giá đồng hình như cũng thích tôi, cậu cưỡi ngựa qua, đầu gật gật ra vẻ hài lòng ,rồi cậu rung rung cây phất trần lên đầu chị, rồi rung rung sang đầu tôi, đoạn cậu bốc nắm bánh kẹo ném về phía tôi, khoái quá tôi nhặt ăn rất tự nhiên .Cậu lại khua vòng vòng nắm hương đang ngút khói trước chị, rồi lại khua khua trước tôi, chị kia xì sụp vái lấy vái để .Lúc này nhìn kỹ hóa ra là chị Na ,giá đồng này là thỉnh cậu lên để giải hạn cho chị ,biết là chỗ quen nên tôi yên tâm, sửa lại thế ngồi đàng hoàng không còn e ngại nữa, đúng lúc ấy Cậu lại ném cho tôi nắm bánh kẹo nữa ,có tiếng kêu ở ngoài sân “Nhanh lên nó được nhiều lộc quá” tiếng chân chạy huỳnh huỵch, mấy thằng phe tây nấp ở đâu đó nhìn thấy, chúng lao vào cướp kẹo, vì phe tây tỏ ra hơi hỗn hào nên bị ghét ,mấy bà già vác roi ra đuổi mấy đứa chạy co vòi, chiếu đồng chỉ còn tôi với chị Na. Đồng cậu vẫn đang làm những động tác múa may kỳ ảo ,ông cung văn vừa hát vừa gẩy đàn phừng phừng, thỉnh thoảng lại gõ vào ba cái gì đó nghe cờ reng tong...cờ reng tong...cờ reng tong...,một hồi...
Chị Na ngồi chắp tay im như tượng phật ,tôi dòm sang ,chị xinh quá ,da trắng hồng mái tóc dài bỏ xõa sau lưng ,nét mặt hết cỡ từ bi ,đôi mắt bồ câu mở to đầy mơ mộng, nhìn chăm chăm vào giá cậu, ôi chị đẹp như tiên giáng trần... . Tới lúc xong giá đồng , cậu thăng tôi mới đứng dậy về ,được chị cho đầy túi kẹo .Cũng vì túi kẹo đó mà hôm sau tôi bị mấy thằng cùng thôn truy sát ,chúng bắt phải chia phần, có đứa còn dọa “Mày ăn kẹo của chị Na sau này sẽ phải gánh hạn cho chị Na” tôi giữ chặt túi kẹo bảo “Tao gánh hạn đỡ chị cũng được” nhưng bọn chúng không chịu ,vẫn đè tôi ra cướp sạch .Có đứa còn mách với thân mẫu tôi ,bả nọc tôi ra cho một trận tơi bời hoa lá “Mày muốn hạn tao cho mày hạn này...hạn này...hạn này...thích hạn này...thích hạn này...” Trận đòn đau thấu xương, nhưng cũng làm tôi thanh thản tâm linh vì nghĩ rằng thế là mình cũng đã chịu một chút vận hạn ,trả nợ mấy cái kẹo đã ăn .Tôi lớn chút nữa thì chị Na lấy chồng ,người đẹp được nhiều chàng tăm tia ,nhưng bà mẹ chị rất cẩn thận, tuyển chọn kỹ lắm .Người ta kể lại rằng có anh sĩ quan quân đội đến đặt vấn đề ,bà cụ trả lời rằng “Cái số em nó đã cao rồi, lấy anh sẽ thành cheo leo quá, sợ không bền”rồi một anh cốt cán đầy triển vọng đến hỏi bà trả lời “Phận em nó mỏng ở với anh sóng to gió cả ,sợ nó bay mất” Một anh con nhà giàu đến xin chạm ngõ ,bà trả lời “Nhà các bác giàu có, nước chảy chỗ trũng ,lúc nào cũng tràn trề ,em nó thân phận nổi nênh, sợ về đấy hóa thành bèo bọt”cuối cùng chị Na được ghả một anh chàng tầm tầm bình bình, ít học , nhưng được cái hiền lành ,gia sản cũng thuộc loại có chút của ăn ,của để.
Sự đời những thằng con hiền lành thường hay có những bà mẹ ghê gớm bao trùm lên ,hoàn cảnh chị Na cũng vậy, chị có một bà mẹ chồng rất đáo để ,khôn ngoan ,tháo vát và biết làm nhiều việc ,ngoài nghề nông bà còn thạo cả chợ búa, buôn bán .Từ ngày có nàng dâu, đi đâu bà cũng chê chị Na là đứa dâu lười ,vụng ,không biết làm ăn ,rồi bà kèm chị đi chợ buôn bán. Sáng đi học hay gặp chị tan chợ về ,bởi vì buôn bán hồi ấy bị cấm,chợ họp từ lúc nửa đêm để trốn mấy ông quản lý thị trường ,khi mấy ông khệnh khạng đến làm việc là mình đã về rồi .Dáng chị hơi đậm hơn trước, nhìn lại thấy còn đẹp hơn thời con gái ,luôn nổi bật trong đám mấy bà đi chợ .Đặc biệt chị hay cười ,nụ cười tươi, đôi mắt bồ câu trong veo lóng lánh , ấm áp và rất thân thiện ,có nhiều nét vô tư,ngây thơ như đứa trẻ mới lớn, nhìn chị chỉ thấy toàn những nét trong sáng .Người như thế chẳng thể hại được ai, nhưng cô bác xung quanh hình như không thích ,vì họ nghe cán bộ bảo những người hay tranh thủ đi buôn bán là những phần tử xấu, có tư tưởng bóc lột .Vậy, nên chị cũng ít giao tiếp với mọi người ,riêng với tôi chị vẫn rất quý ,lần nào gặp chị đi chợ về tôi chào ,chị đều đáp lời rất thân thiết, thỉnh thoảng còn cho miếng bánh đa làm quà .Tôi đi bộ đội, nhiều năm không về, mãi đến khoảng năm 1970 được tranh thủ thăm nhà mấy ngày.Đêm ấy đang ngủ chợt nghe tiếng la khóc thảm thiết lắm,tôi chạy ra, thấy bóng một phụ nữ áo quần tả tơi dắt theo một bé gái vừa đi vừa kêu gào
- Trả con cho tôi...các người ơi...trả con tôi đây... .Có tiếng rì rầm trong ngõ nhà bên cạnh, rồi thấy hai cụ già ló đầu nhìn theo chép miệng nói với nhau
- Cái Na đấy mà...rõ khổ nó đi tìm đòi con, nó vừa sinh con sáng qua, lẩn thẩn cho người ta rồi ,bây giờ nhớ lại đi tìm... .Tôi giật mình, đấy là chị Na ư ,người con gái một thời nổi tiếng xinh đẹp đấy ư. Đêm ấy vào nhà cứ trằn trọc mãi không sao ngủ được hình ảnh người đàn bà với đứa con đi thất thểu trong đêm cứ lởn vởn trong đầu,hôm sau nhân lúc sang bên cụ hàng xóm chơi tôi đem truyện này hỏi các cụ bảo ,
- Thì là cái Na chứ còn ai nữa ,khổ vì đẹp đấy cháu ạ,chồng nó bỏ rồi ,bây giờ thành ngây ngây dại dại biết gì nữa đâu. Tôi hỏi nguyên do được các cụ kể cho
- Con Na ấy vừa đẹp người vừa đẹp nết, làm nông nghiệp dầm mưa dãi nắng mà vẫn đẹp nõn nà .Người ta hết thời vụ ,ngồi nghỉ cho nó khỏe đằng này nó lại chăm, nó tranh thủ đi buôn bán kiếm thêm tiền. Cũng là để sắm thêm cho chồng cho con nó cái quần cái áo ,thế mà lại thành ra đến khổ .Nó có duyên bán hàng, buổi chợ nào cũng bán hết trước mọi người ,còn bán đỡ chị em bạn bè, nó kiếm được tiền nên cũng lắm kẻ ganh ghét,người khen cũng có ,người chê cũng có.Người khen thì bảo nó đảm đang ,chịu khó. Người chê thì bảo nó ngại làm ruộng chân lấm tay bùn ,nên có tư tưởng thoát ly nông nghiệp .Nhưng cũng chẳng ai làm gì, vì nó vẫn bảo đảm ngày công lao động của hợp tác xã, công điểm trong vụ sản xuất vẫn cao .Ông đội trưởng thỉnh thoảng có nhắc “Thôi em cứ yên tâm tập trung vào làm nông nghiệp đi ,thời buổi này nghề nông nhàn hạ không làm được thì thôi ,chân trong chân ngoài buôn bán làm gì cho khổ” nó ầm ừ nhưng hễ nông nhàn là lại thấy đi buôn.
Cho đến cách đây mấy năm, một tay cán bộ mới ,được cử về làm đội trưởng đội quản lý thị trường ở khu chợ cái Na vẫn buôn bán,cái thằng có máu háu gái mặc dù đã có vợ con nhưng thấy cái Na xinh đẹp nên vẫn cứ lăn lóc theo đuổi .Con bé từ chối bảo là mình đã có chồng có con nhưng thằng kia không buông tha,nó cứ bám theo ,mang lời đường mật ra tán không được, thằng khốn ấy dùng quyền hành để thực hiện việc này .Nó tìm cách bắt thu hàng của cái Na,con bé đi chợ từ nửa đêm nó cũng ra rình bắt bằng được ,nó chỉ bắt mình cái Na rồi đưa về trụ sở bảo là để lập biên bản ,đêm vắng chỉ có hai người nó tìm cách chiếm đoạt con bé ,được một lần thành quen ,cứ thấy cái Na đi chợ là nó ra bắt .Vụ việc vỡ lở cái Na làm đơn kiện lên cấp có thẩm quyền ,thằng kia chối bay còn sưng sưng nói “Các đ/c tin lời tôi một cán bộ hay tin lời đứa con buôn phản động, chống lại chính sách” ,nó làm đơn tố cáo lại cái Na vu oan rồi tìm đến từng người vẫn đi chợ với cái Na xin chữ ký sác nhận .Quyền sinh,quyền sát trong tay nó ,đồng tiền bát gạo trong tay nó, ai dám chống lại .Chỉ có hai con bạn thân của cái Na không ký, nó trả thù tịch thu hết hàng phải dạt đi chợ khác . Khổ thế đấy lòng người phù thịnh chứ ai phù suy người ta tòng quyền chứ ai tòng cái con bé hồng nhan ,thế là cái Na bị kết những 2 tội ,chống chính sách của đảng ,nhà nước ,vu oan ,bôi nhọ cán bộ ,bôi nhọ lãnh đạo ,bị quản thúc cải tạo lao động tại địa phương .Thằng chồng nhu nhược, biết vợ oan đã không giúp được gì ,lại nổi máu ghen làm đơn xin li hôn. Tòa xử chồng nó được nuôi đứa con trai lớn,còn cái Na trắng tay dắt theo đứa con gái về nhà mẹ đẻ ,đi làm chỉ còn được nửa phần công điểm còn lại bị sung công .Mẹ nó thương nó nhưng không làm gì được, sinh bệnh ốm ,có ít tiền dành dụm đổ ra thuốc thang được vài tháng, hết tiền thì chết .Còn nó với đứa con ,người ta làm hưởng đủ công điểm còn thiếu ăn ,nó, vẫn còn khỏe, đang tuổi ăn ,tuổi làm, đứa con thì đang tuổi lớn ,cùng đường, buổi tối nó phải lần ra đồng bẻ trộm mấy quả cà,quả bí đem ra mấy cái chợ quanh đây bán lấy tiền nuôi con ,mấy lão canh đồng già dê biết vậy như mèo thấy mỡ ,cứ tối là ra đồng rình ,chúng nó không bắt cái Na tội lấy trộm mà bắt cái Na phải làm truyện vợ chồng nếu không chúng dọa sẽ tố cáo ra ủy ban, tội tham ô tài sản xã hội chủ nghĩa có mà tù mọt gông, ai nuôi con cho, thế là cái Na không chồng mà cứ đẻ sòn sòn. Đẻ ra là đem cho ,lúc còn tỉnh táo ai hỏi thì nó bảo “Nuôi làm gì cái lũ con của quỷ ấy” về sau thì chỉ còn biết ngây mặt ra cười ,nhưng những lúc tình cảm người mẹ trỗi dậy nó lại gào thét ,bổ đi tìm .Tội lắm, người ta có coi nó là người đâu ,con sâu cái kiến thôi, họ chỉ thích nghe ca ngợi, thích kể thành tích .Còn bao nhiêu việc cần lo ,ai để ý đến con bé điên làm gì, nó thành cái túi đựng những tủi nhục khổ đau của kiếp đàn bà...
Hôm sau phải về đơn vị gấp nên cũng chẳng có thời gian sang nhìn lại mấy gian nhà ngày xưa của chị .Chân đạp xe đi mà lòng cứ man mác một nỗi buồn khó tả, một cái gì gần giống như sự hụt hững.
Từ sau 1975 tôi về thăm nhà thường xuyên, lúc này bệnh của chị Na đã nặng, áo quần lúc nào cũng tả tơi người gày hom, suốt ngày lang thang đi bới rác.Có điều lạ là đôi mắt của chị tuy có nét ngây dại nhưng vẫn sáng,vẫn trong veo luôn nhìn về một điểm vô định nơi chân trời như đang tìm kiếm một cái gì đó đầy khắc khoải. Miệng chị vẫn cười tươi và luôn lẩm bảm như thì thầm cầu nguyện một điều ước ao nào đó mà đời này chị chưa được trọn vẹn.
Người điên ở giai đoạn này về cuộc sống tinh thần coi như đã chết .Nhưng về thể xác thì vẫn cứ lắt lẻo ,nó thành gánh nặng cho những người thân đang sống. Mà chị Na thì chỉ có một người thân duy nhất đó là đứa con gái được chị mang về từ nhà chồng. Hồi đó nó chỉ độ 4 , 5 tuổi đến thời điểm tôi gặp nó đã 14,15 tuổi .Con bé giống mẹ như đúc cả người lẫn tính nết ,có điều nó không khôn ngoan như mẹ nó ngày xưa .Xét cho cùng được nuôi bởi một người mẹ tâm thần mà được thế cũng là khá lắm rồi .Không hiểu sao một người đàn bà điên mà cũng biết cho con đi học. Cái Nhãn, tên đứa con gái chị, cũng được học hết tiểu học tức là hết lớp 5 bây giờ .Được học nhưng vất vả phải đầu tắt mặt tối làm lụng để có ăn ,có tiền mua sách vở, rồi phải lo chạy ngược chạy xuôi tìm mẹ bỏ nhà đi lang thang ,rồi sợ bị bọn bạn bè trêu chòng, sợ cả những lời khinh miệt gọi nó là “Con của mẹ điên” nó sống thu mình không dám giao tiếp với ai. Nó lớn lên một chút thì chuyển sang thời kỳ đổi mới .
Đời con Nhãn được đổi mới ở chỗ nó phải nghỉ học ở nhà, vừa làm 2 xuất ruộng khoán của hai mẹ con, vừa đi chợ kiếm thêm đồng tiền để trang trải công xá cày bừa gặt hái. Sự hắt hủi của người đời làm con bé trở nên nhut nhát và có thói quen nhẫn nhịn .Mới tí tuổi đầu,sáng nào cũng phải dậy từ mờ đất buôn mớ rau, bó hành ,quả chanh ,quả táo .Thế mà lắm đứa thấy nó thân cô thế cô còn quỵt tiền cướp không cả hàng họ ,sót của nó chỉ biết bưng mặt khóc. Sự nhẫn nhịn quá mức ấy làm người ta coi thường ,người ác khẩu bảo nó cũng là đồ tâm thần giống mẹ nó ,đứa trẻ con gặp nó cũng quát nạt .Người đời có thói xấu hay ăn hiếp kẻ yếu. Đứa nó có thế lực, thằng đầu gấu chúng làm chán những truyện sai quấy to to là, thế mà chẳng ai dám hé răng nửa câu, người ta bấm bụng chịu để rồi khi gặp đứa yếu hơn thì xả hết bực tức vô lý lên đầu nó để cho hả giận và cũng là để vớt vát chút oai phong sĩ diện.Thế nên dù cho có chịu khó thức khuya dậy sớm, làm quần quật mẹ con nhà nó vẫn cứ nghèo xác nghèo xơ .Tết năm nào cũng được chính quyền xếp vào diện hộ nghèo và được cứu trợ bằng một hộp mứt thập cẩm. Rồi con Nhãn đến tuổi lấy chồng .Thôn Đoài xưa nay nổi tiếng là có giếng nước trong và lắm gái đẹp ,Cái giếng to đầu thôn nước lúc nào cũng trong văn vắt .Có tích kể lại rằng ngày xưa có cô tiên bay qua thấy nước giếng trong quá đã nhảy xuống tắm nên nước của nó càng quý, chiều 30 tết cả làng ,cả tổng kéo đến lấy nước về để đón năm mới. Tụi con gái thì cứ vừa nứt mắt ra là đã có chàng đến cập kè. Thế mà cái Nhãn thì chẳng có ma nào ngó tới, người ta sợ cái giống nhà nó bị tâm thần .Loanh quanh mãi rồi cũng được một anh phu hồ quê tận tỉnh xa, trọ cạnh nhà sang kết nối dây tơ.Có lời đồn bảo thằng này làm ăn láng tráng,hay thua bạc ,không đủ tiền thuê nhà nên lấy nó để khỏi tốn tiền trọ. Lấy nhau về đẻ một thằng con trai, thằng kia đòi bán đất tậu xe máy, cái Nhãn không chịu thế là nó bỏ đi mất tăm mất dạng. Cái Nhãn lại thui thủi một mình ,làm quần quật vừa nuôi bà mẹ tâm thần vừa nuôi đứa con mới sinh còn đỏ hỏn. Thấy nó khổ lại chăm chỉ làm ăn cũng có người đến động viên, chị phụ nữ nói “Em ơi cố lên thời buổi dễ làm ăn này không làm ăn được thì chẳng bao giờ làm được đâu...” nó đáp“Vâng ạ”nhưng chắc trong bụng nó lại nghĩ “cán bộ các bác mới được thế chứ cháu làm sao được thế ạ...”Rồi bác nông dân đến cũng “Em ơi cố lên thời buổi dễ làm ăn này...” nó cũng đáp “vâng ạ” và trong bụng chắc cũng vẫn nghĩ vậy. Bảo nó vẫn nghĩ vậy vì thấy đời nó vẫn thế ,vẫn dậy từ mờ đất tăng tả ngược xuôi,đầu chợ cuối chợ vài bó rau, quả cà ,quả bí tối xẩm tối sơ chưa về,vẫn bị người ta chèn ép đủ kiểu.Thấy chỗ nó ngồi bán được hàng mấy bà hàng rau khôn ngoan đến ngồi bán tranh ,đuổi nó đi chỗ khác .Có chị công nhân mua phải mớ rau héo ở đâu ấy cũng đổ là của nó rồi ra cướp mớ rau tươi mang về .Có bà trí thức mua nắm rau về để quên mấy ngày không nấu cũng ra vu nó bán rau hỏng,ra cướp mớ rau ngon ,nó chỉ biết có “vâng ạ” rồi ôm mặt khóc. Nhưng mà không có bụt hiện lên, giá có bụt chắc nó đã được làm cô Tấm ,nó đã cố hết sức, nó đã cố gắng đến kiệt sức... .
Chi Na bế được cháu đó là điều không ai nghờ tới. Trong cơn cùng quẫn,con quá nhỏ nhà trẻ họ không nhận ,chợ búa kiếm tiền ăn còn chẳng đủ, tiền đâu mà thuê người ,cái Nhãn cứ đưa bừa thằng nhỏ cho bà ngoại Na nó bế thế là chị bế được. Hình như trong cái đống đổ nát bệnh tật của chị cái góc làm mẹ vẫn giữ được vẹn nguyên ,thấy các bà già kháo nhau “Cái nhà bà Na bị tâm thần mà thay tã ,thay áo cho cháu khéo đáo để” .Cuộc đời cứ trôi sậm sật như bữa ăn nhiều sạn hơn cơm ,ba người họ vẫn nương tựa vào nhau mà sống như ba sợi dây hoang dại quấn vào nhau mà chống chọi,mà tồn tại nơi mảnh đất đời cằn khô đày sỏi đá .Thấm thoắt thằng cu đã lớn ,người ta thỉnh thoảng lại thấy có thằng bé còi đen cóc ,quần áo tả tơi bẩn thỉu dắt một bà gìa quần áo cũng rách tả tơi bẩn thỉu như vậy đi chơi lang thang quanh làng,bà già mắt vẫn cứ nhìn xa săm, chân lần lần nhẹ bước theo thằng bé, miệng bà vừa lẩm bẩm điều gì đó vừa cười rất tươi, thỉnh thoảng lại thấy tiếng thằng bé quát lên “Bà ! đi lối này” người ta thấy bà nhẹ nhàng chuyển hướng theo, như bà tiên đang nhè nhẹ bay nơi cõi thiên đường... .
Từ ngày đô thị hóa đất ở tự nhiên có giá, nhà của mẹ con chị Na tọa trên thửa vườn thừa kế của cha mẹ để lại rất rộng .Giá đất càng ngày càng lên ,có người khuyên cái Nhãn nên bán ít đất làm lại cái nhà để mẹ con bà cháu ở cho đỡ khổ nhưng không hiểu tại sao nhiều người lại không muốn cho nó bán ,họ hàng xa bắn đại bác ,bao nhiêu năm chẳng quan tâm tới nhau cũng lăn sả đến ngăn cản. Thế mới biết đời đứa nghèo hèn quả là khổ, mà khổ nghĩa là đắng .Người ta chỉ thích thể hiện lòng thương người theo cách bố thí, nghĩa là phải đứng từ trên cao hơn kẻ kia rồi mới thò tay xuống cứu vớt .Tao giúp mày nhưng mày luôn phải ở dưới tao,phải kém tao mới được .Có đói vàng mắt, dã họng, thì tao cho chút thương mép thương môi, còn làm cho mày vượt lên bằng hoặc hơn tao thì tao không tin và cũng không muốn. Người ta bảo rằng dù có phép thánh cũng chẳng làm cho cái lũ ẩm ương ấy khá lên được ,loại như mẹ con nhà ấy khá lên thì còn ai chịu làm hộ nghèo,hộ khổ ở cái làng này, để cho bên nhà người ta có cớ nở mày nở mặt với thiên hạ. Thế là hết người này rồi người kia cản trở .Có cả trăm lý do để cái Nhãn không được bán đất ,nào là đất này của mẹ nó cái Nhãn là con không đủ tư cách pháp nhân bán, chị Na bị tâm thần cũng không đủ tư cách pháp nhân ,rồi cả cái nhà bọn này là lũ dở hơi, bán đất đi là mất, sau này trông cậy vào đâu,vậy nên họ hàng người ta cũng không cho bán ,Cái Nhãn vốn yếu đuối cũng không dám bán .Thế là loanh quanh đâu vẫn đóng đấy, mẹ con chị Na vẫn cứ phải sống trong túp nhà tranh siêu vẹo ,dột nát của các cụ đời trước để lại .Phải hôm gió to nó sập mất ,làng nước xúm lại dựng cho cái nhà lợp tạm bằng ngói xi măng .Chị Na ở trong ngôi nhà tình nghĩa ấy được mấy năm thì mất, được làng xóm giúp đỡ cái Nhãn đứng ra lo ma chay cho mẹ rất chu đáo ,hôm đưa chị Na ra nghĩa trang, thằng con trai lớn, đứa con mà từ hồi bố mẹ nó bỏ nhau chưa một lần tìm gặp mẹ, hôm ấy cũng đến. Nó cũng xin chít khăn xô,chống gậy đưa mẹ nó về nơi an nghỉ cuối cùng .Ai cũng khen là nó biết nghĩ đến nghĩa tử ,nghĩa tận .Cả đời sợ mang tiếng là có bà mẹ nhiều tai tiếng lại bị tâm thần nên không dám gần ,bây giờ mẹ mất đến chịu tang cũng là biết đến ơn nghĩa sinh thành, đó là điều tốt ,việc này cũng làm cho cái Nhãn thấy cảm động và hạnh phúc .Nào ngờ chôn cất mẹ xong ,nó đòi chia đất ,nó bảo nó cũng là con mà lại là con trai nên phải được phần hơn, phải được hai phần đất của mẹ để lại ,con Nhãn chỉ biết khóc. Hàng xóm thấy vậy đến nói đỡ,thằng kia mới chịu rút xuống đòi chia một nửa .Cái Nhãn cung cúc chấp nhận nó nghĩ mất đất nhưng có được ông anh trai cũng đỡ tủi, thằng anh bán luôn miếng đất mang tiền về xây cái nhà to vật vã lấy le với mấy thằng em con dì hai cùng cha khác mẹ . Có tiền nó còn chạy chọt nhờ vả xin được làm chân thu vé chợ, nghe đâu cũng có màu mè ,thế là từ đấy khu chợ cái Nhãn vẫn bán rau dưa có thêm nhân viên thu vé mới,đấy là thằng anh trai nó .Nhưng cái đứa được gọi làm anh ấy lại không muốn nhận nó làm em tí nào. Có mà dở hơi ở giữa chợ lại đi nhận cái con ngẩn ngơ có mẹ tâm thần ấy làm em ruột ,chỉ tổ xấu mặt ra .Bởi vậy nó phải luôn tìm cách làm mặt lạnh với con Nhãn ,khi thu vé, với mọi người nó quát nhỏ, đến con Nhãn nó quát to .Nó đi qua con Nhãn để hàng không gọn nó đá cho tung cả rổ rau ,khiến cho con này nhìn thấy bóng ông anh là cứ sợ nem nép một bề như cua gặp ếch . Làm thế có nhiều cái lợi thứ nhất là dùng con em để làm oai, dọa những người xung quanh .Nhìn cái cảnh con Nhãn run dẩy dúm dó trước mặt anh nhân viên thu vé, những người cạnh đấy cũng phải sợ lây vài phần .Cái thứ hai là thể hiện được với cấp trên của nó sự mẫn cán với công việc và nếu có ai biết được cái Nhãn là em nó thì họ cũng thấy rằng nó là đứa sẵn sàng vì công việc diệt thân ,em ruột cũng chẳng tha nữa là người ngoài và nó sẽ được người ta tin tưởng hơn .
Từ ngày có thằng anh làm nhân viên thu vé chợ cái Nhãn buôn bán lại càng khó .Vốn là thằng cùng đinh giờ được mấy bà buôn bán trong chợ tỏ vẻ nể trọng, sợ hãi, thằng này sướng lắm, tưởng mình được người ta cho làm vua .Xuốt ngày quát tháo văng tục,chửi bậy, hơi một tí là hất đổ hàng của người này dẫm bẹp hàng của người kia ,nó lấy đó làm hả hê .Nó căm thù việc cái Nhãn buôn bán ở chợ này. Nhìn bóng con em gái vật vờ với mấy bó rau,quả chanh ,quả sấu nó thấy cay đắng trong lòng ,cái con em dở hơi kia mày có biết mày làm mất thể diện thằng anh mày đi bao nhiêu không và nó luôn bắt cái Nhãn ngồi ở những chỗ khuất nhất, vắng nhất nó bảo “Để tao khỏi phải xấu hổ vì có đứa em như mày”. Mấy bà bán trầu cau trước là bạn của mẹ Na nó cứ hay thì thầm với nhau “Cái thằng này sao dáng điệu nó cứ khệnh khạng, vênh vênh, giống bộ điệu cái thằng hại đời bà Na hồi trước thế ,hay nó là con của thằng ấy” bà kia gạt đi “Không phải đâu ,ngày xưa bà Na sinh ra nó rồi lại sinh ra cái Nhãn sau đó mới bị thằng kia hại kia mà làm sao có truyện ấy được”rồi các bà thở dài “Sao điệu bộ ,tính cách chúng nó giống nhau thế không biết”...
Kẻ khôn ngoan khi bị thất cơ lỡ vận hay ngẩng mặt lên nhìn trời oán trách “Ông trời ăn ở không công bằng”.Cái Nhãn không biết ngẩng mặt trách trời ,nhưng mà đúng là ông trời không công bằng với nó tẹo nào .Truyện là một hôm cái Nhãn đi chợ về muộn chưa kịp nấu cơm ,thằng con tan học về không có cơm ăn bỏ đi chơi lang thang. Thấy có mấy đứa con nhà giàu cũng độ tuổi nó đi chơi trên những chiếc xe đạp rất đẹp, thích quá, xông vào cướp một chiếc để chơi, thế là bị công an bắt, bị kết tội cướp giật và phải đi trại giáo dưỡng trẻ vị thành niên .Cái Nhãn đầu tắt mặt tối làm lụng lo ăn chả xong, nay lại phải lo thêm việc tiếp tế cho con, nó phải gồng hết sức để xoay sở .Đang lúc bức bí thì có tin vui ,dự án đến lấy ruộng, trong đó có phần ruộng nhà nó ,thế là không phải lo cấy hái ,lại được tiền đền bù mang về, mọi người mừng cho mẹ con nó, trong cái rủi cũng có cái may .Trong lúc túng bấn được thêm một đồng cũng là sự cứu cánh ,thấy người ta trồng hoa cúc để tăng tiền đền bù ,cái Nhãn cũng trồng hoa .Nhà người ta đông người nó có một mình. Người ta có tiền thuê nó lấy đâu ra .Nó phải lăn ra làm như bi ,làm quên cả sống chết, thế rồi dự án về nghiệm thu người ta lại bảo trồng hoa hay không trồng hoa tính như nhau,với những người khác đó chỉ là sự không may trong tính toán làm ăn,với cái Nhãn là cả sự hụt hững đến choáng váng,vừa tiếc công vừa tiếc của làm nó càng trở nên ngơ ngác .Những ngày sau đó gánh hàng ra chợ nó thấy người rã rời như ốm bệnh, mà nó ốm bệnh thật, mặt lúc nào cũng tái mét,thân gầy xác ve, điệu bộ ngẩn ngơ như đứa mất hồn. Mấy cô bác khuyên nó đi khám bệnh chữa thuốc nó lắc đầu “Cháu phải chờ lĩnh tiền đền bù đất dự án mới có tiền chữa bệnh”,một năm sau ngày nghiệm thu,dự án vẫn chưa trả tiền,cái Nhãn thất thểu vừa cố đi chợ để có tiền đong gạo và nuôi con trong trại vừa dài cổ ra ngóng dự án ,qua năm thứ hai ,dự án vẫn chưa trả tiền, cái Nhãn vẫn phải cố lết ra chợ kiếm dăm đồng đong gạo ăn và gửi vào cho con .Khỉ thật hóa ra cái dự án ấy nó bị treo đến năm thứ ba người ta vẫn chưa có tiền trả cho dân. Lúc này cái Nhãn không thể cố được nữa nó gục hẳn, nó nằm bẹp trong nhà cùng mấy bó rau ế đã trở nên khô thối quăn queo .Mấy cô bác gần nhà đưa nó đi viện, người ta bảo nó mắc trọng bệnh đã qua giai đoạn có thể điều trị nên trả về ,nó nằm để chờ được chết .
Thằng con mãn hạn được tha về vào một buổi tối đúng lúc mẹ nó đang hấp hối, nhìn cái thân hình quắt như cái lá khô thoi thóp trên giường, nó thương lắm ôm lấy mẹ nói trong tiếng nấc “Mẹ ơi...mẹ đừng chết...mẹ đừng bỏ con...con hứa từ nay sẽ thật ngoan để mẹ vui” người mẹ dùng chút sức tàn nâng mặt con lên thều thào “Không...mẹ không nhìn được con ngoan nữa đâu...con phải khôn lên...khôn như bác con ấy...làm gì có ai sống được bằng cái ngoan.. .bà ngoại Na rất ngoan...Mẹ cũng ngoan...nhưng mà khổ.. .tội lắm...con đừng để phải khổ nữa con nhé...” cánh cửa giữa nhà bật mở luồng gió lạnh ùa vào làm thằng bé rùng mình, nó quay ra, một bóng đen lừ lừ tiến vào. Thằng bé đứng tì vào giường mẹ nhìn trừng trừng thủ thế ,khi ánh sáng le lói của ngọn đèn ngủ đủ sức soi tỏ mặt kẻ mới đến, cái Nhãn bỗng bật dậy “Anh... anh đến thăm em ư...” .Hóa ra là thằng anh đến thăm con em, nó không dám đi ban ngày ,nó phải chờ tối khuya .Đến bên đứa em nó bỗng khóc nức lên “Cô oán anh lắm phải không...thằng anh này khốn nạn lắm phải không...”cái Nhãn khẽ lắc đầu xua tay “Không...em không oán bác đâu...bác phải thế thì con của mẹ Na mới thoát được cái kiếp nghèo khổ ,mẹ Na muốn vậy,em cũng muốn vậy” rồi nó quay sang thằng con giục “Con chào bác đi ,mẹ chỉ có mình bác đây là anh em ruột thịt thôi, sau này bác là người lo cho con đấy” nó phải giục mấy lần thằng bé mới lí nhí nhưng cũng không thân thiện lắm “Chào bác”...
Cái Nhãn chết,bà con cô bác đưa nó về nơi an nghỉ cuối cùng, thằng con chít khăn tang chống gậy đi sau linh cữu, thỉnh thoảng nó lại đảo mắt nhìn về phía sau,có ít người tiễn đưa mẹ nó, nó hiểu, đời chẳng mấy ai thích gần gũi lũ nghèo hèn...
. Chẳng biết căn cứ vào đâu mấy cụ già lại bảo , số con bé này sinh ra không gặp thời nên sẽ khổ ,dễ rơi vào “hồng nhan bạc mệnh”.Bà mẹ chị là người sùng tín, nghe vậy đã vài lần nhờ thầy, cúng sao giải hạn .Tôi biết việc này vì một lần vô tình đã được cúng cùng với chị .
Ngày ấy tôi mới khoảng chín mười tuổi gì đó ,chiều tối thường tụ bạ với đám bạn nô đùa ,chơi trốn tìm ,đuổi bắt ,chạy khắp làng ,hôm ấy chơi “phe tây, phe ta” .Bên quân ta đang lùng sục tìm bắt mấy thằng phe tây, chúng nó trốn kỹ quá ,tìm hết ngõ này ngõ khác mà không thấy ,mà cái trò chơi này không bắt được tây ,có nghĩa là mình lại phải chuyển sang làm tây ,lại phải chạy trốn chui trốn lủi cho bọn nó tìm bắt. Cuộc trốn chạy hòa trộn giữa hãi hùng với thích thú, tạo ra sự liều lĩnh đưa người ta đến chỗ ẩn nấp kín đáo đến không ngờ, bọn đi tìm rất khó phát hiện .Loanh quanh hồi lâu chưa bắt được thằng tây nào ,bỗng nghe tiếng trống phách rộ lên trong ngôi nhà bên cạnh, tính con nít hay tò mò tôi lần vào, hóa ra người ta thỉnh đồng cậu để giải hạn, cậu đang cưỡi ngựa múa kiếm lia ngang, chém dọc,cậu rút súng bắn bên phải,bắn bên trái, đá chân bắn qua khoeo, cúi xuống dạng chân bắn phọt ra sau, thích quá, sà vào xem ,thấy có một chị đã ngồi trước trong chiếu, tôi vô tư ngồi xuống bên cạnh .Chẳng ai nói gì, có mấy bà già còn chỉ chỏ cười có vẻ thích lắm ,cậu trong giá đồng hình như cũng thích tôi, cậu cưỡi ngựa qua, đầu gật gật ra vẻ hài lòng ,rồi cậu rung rung cây phất trần lên đầu chị, rồi rung rung sang đầu tôi, đoạn cậu bốc nắm bánh kẹo ném về phía tôi, khoái quá tôi nhặt ăn rất tự nhiên .Cậu lại khua vòng vòng nắm hương đang ngút khói trước chị, rồi lại khua khua trước tôi, chị kia xì sụp vái lấy vái để .Lúc này nhìn kỹ hóa ra là chị Na ,giá đồng này là thỉnh cậu lên để giải hạn cho chị ,biết là chỗ quen nên tôi yên tâm, sửa lại thế ngồi đàng hoàng không còn e ngại nữa, đúng lúc ấy Cậu lại ném cho tôi nắm bánh kẹo nữa ,có tiếng kêu ở ngoài sân “Nhanh lên nó được nhiều lộc quá” tiếng chân chạy huỳnh huỵch, mấy thằng phe tây nấp ở đâu đó nhìn thấy, chúng lao vào cướp kẹo, vì phe tây tỏ ra hơi hỗn hào nên bị ghét ,mấy bà già vác roi ra đuổi mấy đứa chạy co vòi, chiếu đồng chỉ còn tôi với chị Na. Đồng cậu vẫn đang làm những động tác múa may kỳ ảo ,ông cung văn vừa hát vừa gẩy đàn phừng phừng, thỉnh thoảng lại gõ vào ba cái gì đó nghe cờ reng tong...cờ reng tong...cờ reng tong...,một hồi...
Chị Na ngồi chắp tay im như tượng phật ,tôi dòm sang ,chị xinh quá ,da trắng hồng mái tóc dài bỏ xõa sau lưng ,nét mặt hết cỡ từ bi ,đôi mắt bồ câu mở to đầy mơ mộng, nhìn chăm chăm vào giá cậu, ôi chị đẹp như tiên giáng trần... . Tới lúc xong giá đồng , cậu thăng tôi mới đứng dậy về ,được chị cho đầy túi kẹo .Cũng vì túi kẹo đó mà hôm sau tôi bị mấy thằng cùng thôn truy sát ,chúng bắt phải chia phần, có đứa còn dọa “Mày ăn kẹo của chị Na sau này sẽ phải gánh hạn cho chị Na” tôi giữ chặt túi kẹo bảo “Tao gánh hạn đỡ chị cũng được” nhưng bọn chúng không chịu ,vẫn đè tôi ra cướp sạch .Có đứa còn mách với thân mẫu tôi ,bả nọc tôi ra cho một trận tơi bời hoa lá “Mày muốn hạn tao cho mày hạn này...hạn này...hạn này...thích hạn này...thích hạn này...” Trận đòn đau thấu xương, nhưng cũng làm tôi thanh thản tâm linh vì nghĩ rằng thế là mình cũng đã chịu một chút vận hạn ,trả nợ mấy cái kẹo đã ăn .Tôi lớn chút nữa thì chị Na lấy chồng ,người đẹp được nhiều chàng tăm tia ,nhưng bà mẹ chị rất cẩn thận, tuyển chọn kỹ lắm .Người ta kể lại rằng có anh sĩ quan quân đội đến đặt vấn đề ,bà cụ trả lời rằng “Cái số em nó đã cao rồi, lấy anh sẽ thành cheo leo quá, sợ không bền”rồi một anh cốt cán đầy triển vọng đến hỏi bà trả lời “Phận em nó mỏng ở với anh sóng to gió cả ,sợ nó bay mất” Một anh con nhà giàu đến xin chạm ngõ ,bà trả lời “Nhà các bác giàu có, nước chảy chỗ trũng ,lúc nào cũng tràn trề ,em nó thân phận nổi nênh, sợ về đấy hóa thành bèo bọt”cuối cùng chị Na được ghả một anh chàng tầm tầm bình bình, ít học , nhưng được cái hiền lành ,gia sản cũng thuộc loại có chút của ăn ,của để.
Sự đời những thằng con hiền lành thường hay có những bà mẹ ghê gớm bao trùm lên ,hoàn cảnh chị Na cũng vậy, chị có một bà mẹ chồng rất đáo để ,khôn ngoan ,tháo vát và biết làm nhiều việc ,ngoài nghề nông bà còn thạo cả chợ búa, buôn bán .Từ ngày có nàng dâu, đi đâu bà cũng chê chị Na là đứa dâu lười ,vụng ,không biết làm ăn ,rồi bà kèm chị đi chợ buôn bán. Sáng đi học hay gặp chị tan chợ về ,bởi vì buôn bán hồi ấy bị cấm,chợ họp từ lúc nửa đêm để trốn mấy ông quản lý thị trường ,khi mấy ông khệnh khạng đến làm việc là mình đã về rồi .Dáng chị hơi đậm hơn trước, nhìn lại thấy còn đẹp hơn thời con gái ,luôn nổi bật trong đám mấy bà đi chợ .Đặc biệt chị hay cười ,nụ cười tươi, đôi mắt bồ câu trong veo lóng lánh , ấm áp và rất thân thiện ,có nhiều nét vô tư,ngây thơ như đứa trẻ mới lớn, nhìn chị chỉ thấy toàn những nét trong sáng .Người như thế chẳng thể hại được ai, nhưng cô bác xung quanh hình như không thích ,vì họ nghe cán bộ bảo những người hay tranh thủ đi buôn bán là những phần tử xấu, có tư tưởng bóc lột .Vậy, nên chị cũng ít giao tiếp với mọi người ,riêng với tôi chị vẫn rất quý ,lần nào gặp chị đi chợ về tôi chào ,chị đều đáp lời rất thân thiết, thỉnh thoảng còn cho miếng bánh đa làm quà .Tôi đi bộ đội, nhiều năm không về, mãi đến khoảng năm 1970 được tranh thủ thăm nhà mấy ngày.Đêm ấy đang ngủ chợt nghe tiếng la khóc thảm thiết lắm,tôi chạy ra, thấy bóng một phụ nữ áo quần tả tơi dắt theo một bé gái vừa đi vừa kêu gào
- Trả con cho tôi...các người ơi...trả con tôi đây... .Có tiếng rì rầm trong ngõ nhà bên cạnh, rồi thấy hai cụ già ló đầu nhìn theo chép miệng nói với nhau
- Cái Na đấy mà...rõ khổ nó đi tìm đòi con, nó vừa sinh con sáng qua, lẩn thẩn cho người ta rồi ,bây giờ nhớ lại đi tìm... .Tôi giật mình, đấy là chị Na ư ,người con gái một thời nổi tiếng xinh đẹp đấy ư. Đêm ấy vào nhà cứ trằn trọc mãi không sao ngủ được hình ảnh người đàn bà với đứa con đi thất thểu trong đêm cứ lởn vởn trong đầu,hôm sau nhân lúc sang bên cụ hàng xóm chơi tôi đem truyện này hỏi các cụ bảo ,
- Thì là cái Na chứ còn ai nữa ,khổ vì đẹp đấy cháu ạ,chồng nó bỏ rồi ,bây giờ thành ngây ngây dại dại biết gì nữa đâu. Tôi hỏi nguyên do được các cụ kể cho
- Con Na ấy vừa đẹp người vừa đẹp nết, làm nông nghiệp dầm mưa dãi nắng mà vẫn đẹp nõn nà .Người ta hết thời vụ ,ngồi nghỉ cho nó khỏe đằng này nó lại chăm, nó tranh thủ đi buôn bán kiếm thêm tiền. Cũng là để sắm thêm cho chồng cho con nó cái quần cái áo ,thế mà lại thành ra đến khổ .Nó có duyên bán hàng, buổi chợ nào cũng bán hết trước mọi người ,còn bán đỡ chị em bạn bè, nó kiếm được tiền nên cũng lắm kẻ ganh ghét,người khen cũng có ,người chê cũng có.Người khen thì bảo nó đảm đang ,chịu khó. Người chê thì bảo nó ngại làm ruộng chân lấm tay bùn ,nên có tư tưởng thoát ly nông nghiệp .Nhưng cũng chẳng ai làm gì, vì nó vẫn bảo đảm ngày công lao động của hợp tác xã, công điểm trong vụ sản xuất vẫn cao .Ông đội trưởng thỉnh thoảng có nhắc “Thôi em cứ yên tâm tập trung vào làm nông nghiệp đi ,thời buổi này nghề nông nhàn hạ không làm được thì thôi ,chân trong chân ngoài buôn bán làm gì cho khổ” nó ầm ừ nhưng hễ nông nhàn là lại thấy đi buôn.
Cho đến cách đây mấy năm, một tay cán bộ mới ,được cử về làm đội trưởng đội quản lý thị trường ở khu chợ cái Na vẫn buôn bán,cái thằng có máu háu gái mặc dù đã có vợ con nhưng thấy cái Na xinh đẹp nên vẫn cứ lăn lóc theo đuổi .Con bé từ chối bảo là mình đã có chồng có con nhưng thằng kia không buông tha,nó cứ bám theo ,mang lời đường mật ra tán không được, thằng khốn ấy dùng quyền hành để thực hiện việc này .Nó tìm cách bắt thu hàng của cái Na,con bé đi chợ từ nửa đêm nó cũng ra rình bắt bằng được ,nó chỉ bắt mình cái Na rồi đưa về trụ sở bảo là để lập biên bản ,đêm vắng chỉ có hai người nó tìm cách chiếm đoạt con bé ,được một lần thành quen ,cứ thấy cái Na đi chợ là nó ra bắt .Vụ việc vỡ lở cái Na làm đơn kiện lên cấp có thẩm quyền ,thằng kia chối bay còn sưng sưng nói “Các đ/c tin lời tôi một cán bộ hay tin lời đứa con buôn phản động, chống lại chính sách” ,nó làm đơn tố cáo lại cái Na vu oan rồi tìm đến từng người vẫn đi chợ với cái Na xin chữ ký sác nhận .Quyền sinh,quyền sát trong tay nó ,đồng tiền bát gạo trong tay nó, ai dám chống lại .Chỉ có hai con bạn thân của cái Na không ký, nó trả thù tịch thu hết hàng phải dạt đi chợ khác . Khổ thế đấy lòng người phù thịnh chứ ai phù suy người ta tòng quyền chứ ai tòng cái con bé hồng nhan ,thế là cái Na bị kết những 2 tội ,chống chính sách của đảng ,nhà nước ,vu oan ,bôi nhọ cán bộ ,bôi nhọ lãnh đạo ,bị quản thúc cải tạo lao động tại địa phương .Thằng chồng nhu nhược, biết vợ oan đã không giúp được gì ,lại nổi máu ghen làm đơn xin li hôn. Tòa xử chồng nó được nuôi đứa con trai lớn,còn cái Na trắng tay dắt theo đứa con gái về nhà mẹ đẻ ,đi làm chỉ còn được nửa phần công điểm còn lại bị sung công .Mẹ nó thương nó nhưng không làm gì được, sinh bệnh ốm ,có ít tiền dành dụm đổ ra thuốc thang được vài tháng, hết tiền thì chết .Còn nó với đứa con ,người ta làm hưởng đủ công điểm còn thiếu ăn ,nó, vẫn còn khỏe, đang tuổi ăn ,tuổi làm, đứa con thì đang tuổi lớn ,cùng đường, buổi tối nó phải lần ra đồng bẻ trộm mấy quả cà,quả bí đem ra mấy cái chợ quanh đây bán lấy tiền nuôi con ,mấy lão canh đồng già dê biết vậy như mèo thấy mỡ ,cứ tối là ra đồng rình ,chúng nó không bắt cái Na tội lấy trộm mà bắt cái Na phải làm truyện vợ chồng nếu không chúng dọa sẽ tố cáo ra ủy ban, tội tham ô tài sản xã hội chủ nghĩa có mà tù mọt gông, ai nuôi con cho, thế là cái Na không chồng mà cứ đẻ sòn sòn. Đẻ ra là đem cho ,lúc còn tỉnh táo ai hỏi thì nó bảo “Nuôi làm gì cái lũ con của quỷ ấy” về sau thì chỉ còn biết ngây mặt ra cười ,nhưng những lúc tình cảm người mẹ trỗi dậy nó lại gào thét ,bổ đi tìm .Tội lắm, người ta có coi nó là người đâu ,con sâu cái kiến thôi, họ chỉ thích nghe ca ngợi, thích kể thành tích .Còn bao nhiêu việc cần lo ,ai để ý đến con bé điên làm gì, nó thành cái túi đựng những tủi nhục khổ đau của kiếp đàn bà...
Hôm sau phải về đơn vị gấp nên cũng chẳng có thời gian sang nhìn lại mấy gian nhà ngày xưa của chị .Chân đạp xe đi mà lòng cứ man mác một nỗi buồn khó tả, một cái gì gần giống như sự hụt hững.
Từ sau 1975 tôi về thăm nhà thường xuyên, lúc này bệnh của chị Na đã nặng, áo quần lúc nào cũng tả tơi người gày hom, suốt ngày lang thang đi bới rác.Có điều lạ là đôi mắt của chị tuy có nét ngây dại nhưng vẫn sáng,vẫn trong veo luôn nhìn về một điểm vô định nơi chân trời như đang tìm kiếm một cái gì đó đầy khắc khoải. Miệng chị vẫn cười tươi và luôn lẩm bảm như thì thầm cầu nguyện một điều ước ao nào đó mà đời này chị chưa được trọn vẹn.
Người điên ở giai đoạn này về cuộc sống tinh thần coi như đã chết .Nhưng về thể xác thì vẫn cứ lắt lẻo ,nó thành gánh nặng cho những người thân đang sống. Mà chị Na thì chỉ có một người thân duy nhất đó là đứa con gái được chị mang về từ nhà chồng. Hồi đó nó chỉ độ 4 , 5 tuổi đến thời điểm tôi gặp nó đã 14,15 tuổi .Con bé giống mẹ như đúc cả người lẫn tính nết ,có điều nó không khôn ngoan như mẹ nó ngày xưa .Xét cho cùng được nuôi bởi một người mẹ tâm thần mà được thế cũng là khá lắm rồi .Không hiểu sao một người đàn bà điên mà cũng biết cho con đi học. Cái Nhãn, tên đứa con gái chị, cũng được học hết tiểu học tức là hết lớp 5 bây giờ .Được học nhưng vất vả phải đầu tắt mặt tối làm lụng để có ăn ,có tiền mua sách vở, rồi phải lo chạy ngược chạy xuôi tìm mẹ bỏ nhà đi lang thang ,rồi sợ bị bọn bạn bè trêu chòng, sợ cả những lời khinh miệt gọi nó là “Con của mẹ điên” nó sống thu mình không dám giao tiếp với ai. Nó lớn lên một chút thì chuyển sang thời kỳ đổi mới .
Đời con Nhãn được đổi mới ở chỗ nó phải nghỉ học ở nhà, vừa làm 2 xuất ruộng khoán của hai mẹ con, vừa đi chợ kiếm thêm đồng tiền để trang trải công xá cày bừa gặt hái. Sự hắt hủi của người đời làm con bé trở nên nhut nhát và có thói quen nhẫn nhịn .Mới tí tuổi đầu,sáng nào cũng phải dậy từ mờ đất buôn mớ rau, bó hành ,quả chanh ,quả táo .Thế mà lắm đứa thấy nó thân cô thế cô còn quỵt tiền cướp không cả hàng họ ,sót của nó chỉ biết bưng mặt khóc. Sự nhẫn nhịn quá mức ấy làm người ta coi thường ,người ác khẩu bảo nó cũng là đồ tâm thần giống mẹ nó ,đứa trẻ con gặp nó cũng quát nạt .Người đời có thói xấu hay ăn hiếp kẻ yếu. Đứa nó có thế lực, thằng đầu gấu chúng làm chán những truyện sai quấy to to là, thế mà chẳng ai dám hé răng nửa câu, người ta bấm bụng chịu để rồi khi gặp đứa yếu hơn thì xả hết bực tức vô lý lên đầu nó để cho hả giận và cũng là để vớt vát chút oai phong sĩ diện.Thế nên dù cho có chịu khó thức khuya dậy sớm, làm quần quật mẹ con nhà nó vẫn cứ nghèo xác nghèo xơ .Tết năm nào cũng được chính quyền xếp vào diện hộ nghèo và được cứu trợ bằng một hộp mứt thập cẩm. Rồi con Nhãn đến tuổi lấy chồng .Thôn Đoài xưa nay nổi tiếng là có giếng nước trong và lắm gái đẹp ,Cái giếng to đầu thôn nước lúc nào cũng trong văn vắt .Có tích kể lại rằng ngày xưa có cô tiên bay qua thấy nước giếng trong quá đã nhảy xuống tắm nên nước của nó càng quý, chiều 30 tết cả làng ,cả tổng kéo đến lấy nước về để đón năm mới. Tụi con gái thì cứ vừa nứt mắt ra là đã có chàng đến cập kè. Thế mà cái Nhãn thì chẳng có ma nào ngó tới, người ta sợ cái giống nhà nó bị tâm thần .Loanh quanh mãi rồi cũng được một anh phu hồ quê tận tỉnh xa, trọ cạnh nhà sang kết nối dây tơ.Có lời đồn bảo thằng này làm ăn láng tráng,hay thua bạc ,không đủ tiền thuê nhà nên lấy nó để khỏi tốn tiền trọ. Lấy nhau về đẻ một thằng con trai, thằng kia đòi bán đất tậu xe máy, cái Nhãn không chịu thế là nó bỏ đi mất tăm mất dạng. Cái Nhãn lại thui thủi một mình ,làm quần quật vừa nuôi bà mẹ tâm thần vừa nuôi đứa con mới sinh còn đỏ hỏn. Thấy nó khổ lại chăm chỉ làm ăn cũng có người đến động viên, chị phụ nữ nói “Em ơi cố lên thời buổi dễ làm ăn này không làm ăn được thì chẳng bao giờ làm được đâu...” nó đáp“Vâng ạ”nhưng chắc trong bụng nó lại nghĩ “cán bộ các bác mới được thế chứ cháu làm sao được thế ạ...”Rồi bác nông dân đến cũng “Em ơi cố lên thời buổi dễ làm ăn này...” nó cũng đáp “vâng ạ” và trong bụng chắc cũng vẫn nghĩ vậy. Bảo nó vẫn nghĩ vậy vì thấy đời nó vẫn thế ,vẫn dậy từ mờ đất tăng tả ngược xuôi,đầu chợ cuối chợ vài bó rau, quả cà ,quả bí tối xẩm tối sơ chưa về,vẫn bị người ta chèn ép đủ kiểu.Thấy chỗ nó ngồi bán được hàng mấy bà hàng rau khôn ngoan đến ngồi bán tranh ,đuổi nó đi chỗ khác .Có chị công nhân mua phải mớ rau héo ở đâu ấy cũng đổ là của nó rồi ra cướp mớ rau tươi mang về .Có bà trí thức mua nắm rau về để quên mấy ngày không nấu cũng ra vu nó bán rau hỏng,ra cướp mớ rau ngon ,nó chỉ biết có “vâng ạ” rồi ôm mặt khóc. Nhưng mà không có bụt hiện lên, giá có bụt chắc nó đã được làm cô Tấm ,nó đã cố hết sức, nó đã cố gắng đến kiệt sức... .
Chi Na bế được cháu đó là điều không ai nghờ tới. Trong cơn cùng quẫn,con quá nhỏ nhà trẻ họ không nhận ,chợ búa kiếm tiền ăn còn chẳng đủ, tiền đâu mà thuê người ,cái Nhãn cứ đưa bừa thằng nhỏ cho bà ngoại Na nó bế thế là chị bế được. Hình như trong cái đống đổ nát bệnh tật của chị cái góc làm mẹ vẫn giữ được vẹn nguyên ,thấy các bà già kháo nhau “Cái nhà bà Na bị tâm thần mà thay tã ,thay áo cho cháu khéo đáo để” .Cuộc đời cứ trôi sậm sật như bữa ăn nhiều sạn hơn cơm ,ba người họ vẫn nương tựa vào nhau mà sống như ba sợi dây hoang dại quấn vào nhau mà chống chọi,mà tồn tại nơi mảnh đất đời cằn khô đày sỏi đá .Thấm thoắt thằng cu đã lớn ,người ta thỉnh thoảng lại thấy có thằng bé còi đen cóc ,quần áo tả tơi bẩn thỉu dắt một bà gìa quần áo cũng rách tả tơi bẩn thỉu như vậy đi chơi lang thang quanh làng,bà già mắt vẫn cứ nhìn xa săm, chân lần lần nhẹ bước theo thằng bé, miệng bà vừa lẩm bẩm điều gì đó vừa cười rất tươi, thỉnh thoảng lại thấy tiếng thằng bé quát lên “Bà ! đi lối này” người ta thấy bà nhẹ nhàng chuyển hướng theo, như bà tiên đang nhè nhẹ bay nơi cõi thiên đường... .
Từ ngày đô thị hóa đất ở tự nhiên có giá, nhà của mẹ con chị Na tọa trên thửa vườn thừa kế của cha mẹ để lại rất rộng .Giá đất càng ngày càng lên ,có người khuyên cái Nhãn nên bán ít đất làm lại cái nhà để mẹ con bà cháu ở cho đỡ khổ nhưng không hiểu tại sao nhiều người lại không muốn cho nó bán ,họ hàng xa bắn đại bác ,bao nhiêu năm chẳng quan tâm tới nhau cũng lăn sả đến ngăn cản. Thế mới biết đời đứa nghèo hèn quả là khổ, mà khổ nghĩa là đắng .Người ta chỉ thích thể hiện lòng thương người theo cách bố thí, nghĩa là phải đứng từ trên cao hơn kẻ kia rồi mới thò tay xuống cứu vớt .Tao giúp mày nhưng mày luôn phải ở dưới tao,phải kém tao mới được .Có đói vàng mắt, dã họng, thì tao cho chút thương mép thương môi, còn làm cho mày vượt lên bằng hoặc hơn tao thì tao không tin và cũng không muốn. Người ta bảo rằng dù có phép thánh cũng chẳng làm cho cái lũ ẩm ương ấy khá lên được ,loại như mẹ con nhà ấy khá lên thì còn ai chịu làm hộ nghèo,hộ khổ ở cái làng này, để cho bên nhà người ta có cớ nở mày nở mặt với thiên hạ. Thế là hết người này rồi người kia cản trở .Có cả trăm lý do để cái Nhãn không được bán đất ,nào là đất này của mẹ nó cái Nhãn là con không đủ tư cách pháp nhân bán, chị Na bị tâm thần cũng không đủ tư cách pháp nhân ,rồi cả cái nhà bọn này là lũ dở hơi, bán đất đi là mất, sau này trông cậy vào đâu,vậy nên họ hàng người ta cũng không cho bán ,Cái Nhãn vốn yếu đuối cũng không dám bán .Thế là loanh quanh đâu vẫn đóng đấy, mẹ con chị Na vẫn cứ phải sống trong túp nhà tranh siêu vẹo ,dột nát của các cụ đời trước để lại .Phải hôm gió to nó sập mất ,làng nước xúm lại dựng cho cái nhà lợp tạm bằng ngói xi măng .Chị Na ở trong ngôi nhà tình nghĩa ấy được mấy năm thì mất, được làng xóm giúp đỡ cái Nhãn đứng ra lo ma chay cho mẹ rất chu đáo ,hôm đưa chị Na ra nghĩa trang, thằng con trai lớn, đứa con mà từ hồi bố mẹ nó bỏ nhau chưa một lần tìm gặp mẹ, hôm ấy cũng đến. Nó cũng xin chít khăn xô,chống gậy đưa mẹ nó về nơi an nghỉ cuối cùng .Ai cũng khen là nó biết nghĩ đến nghĩa tử ,nghĩa tận .Cả đời sợ mang tiếng là có bà mẹ nhiều tai tiếng lại bị tâm thần nên không dám gần ,bây giờ mẹ mất đến chịu tang cũng là biết đến ơn nghĩa sinh thành, đó là điều tốt ,việc này cũng làm cho cái Nhãn thấy cảm động và hạnh phúc .Nào ngờ chôn cất mẹ xong ,nó đòi chia đất ,nó bảo nó cũng là con mà lại là con trai nên phải được phần hơn, phải được hai phần đất của mẹ để lại ,con Nhãn chỉ biết khóc. Hàng xóm thấy vậy đến nói đỡ,thằng kia mới chịu rút xuống đòi chia một nửa .Cái Nhãn cung cúc chấp nhận nó nghĩ mất đất nhưng có được ông anh trai cũng đỡ tủi, thằng anh bán luôn miếng đất mang tiền về xây cái nhà to vật vã lấy le với mấy thằng em con dì hai cùng cha khác mẹ . Có tiền nó còn chạy chọt nhờ vả xin được làm chân thu vé chợ, nghe đâu cũng có màu mè ,thế là từ đấy khu chợ cái Nhãn vẫn bán rau dưa có thêm nhân viên thu vé mới,đấy là thằng anh trai nó .Nhưng cái đứa được gọi làm anh ấy lại không muốn nhận nó làm em tí nào. Có mà dở hơi ở giữa chợ lại đi nhận cái con ngẩn ngơ có mẹ tâm thần ấy làm em ruột ,chỉ tổ xấu mặt ra .Bởi vậy nó phải luôn tìm cách làm mặt lạnh với con Nhãn ,khi thu vé, với mọi người nó quát nhỏ, đến con Nhãn nó quát to .Nó đi qua con Nhãn để hàng không gọn nó đá cho tung cả rổ rau ,khiến cho con này nhìn thấy bóng ông anh là cứ sợ nem nép một bề như cua gặp ếch . Làm thế có nhiều cái lợi thứ nhất là dùng con em để làm oai, dọa những người xung quanh .Nhìn cái cảnh con Nhãn run dẩy dúm dó trước mặt anh nhân viên thu vé, những người cạnh đấy cũng phải sợ lây vài phần .Cái thứ hai là thể hiện được với cấp trên của nó sự mẫn cán với công việc và nếu có ai biết được cái Nhãn là em nó thì họ cũng thấy rằng nó là đứa sẵn sàng vì công việc diệt thân ,em ruột cũng chẳng tha nữa là người ngoài và nó sẽ được người ta tin tưởng hơn .
Từ ngày có thằng anh làm nhân viên thu vé chợ cái Nhãn buôn bán lại càng khó .Vốn là thằng cùng đinh giờ được mấy bà buôn bán trong chợ tỏ vẻ nể trọng, sợ hãi, thằng này sướng lắm, tưởng mình được người ta cho làm vua .Xuốt ngày quát tháo văng tục,chửi bậy, hơi một tí là hất đổ hàng của người này dẫm bẹp hàng của người kia ,nó lấy đó làm hả hê .Nó căm thù việc cái Nhãn buôn bán ở chợ này. Nhìn bóng con em gái vật vờ với mấy bó rau,quả chanh ,quả sấu nó thấy cay đắng trong lòng ,cái con em dở hơi kia mày có biết mày làm mất thể diện thằng anh mày đi bao nhiêu không và nó luôn bắt cái Nhãn ngồi ở những chỗ khuất nhất, vắng nhất nó bảo “Để tao khỏi phải xấu hổ vì có đứa em như mày”. Mấy bà bán trầu cau trước là bạn của mẹ Na nó cứ hay thì thầm với nhau “Cái thằng này sao dáng điệu nó cứ khệnh khạng, vênh vênh, giống bộ điệu cái thằng hại đời bà Na hồi trước thế ,hay nó là con của thằng ấy” bà kia gạt đi “Không phải đâu ,ngày xưa bà Na sinh ra nó rồi lại sinh ra cái Nhãn sau đó mới bị thằng kia hại kia mà làm sao có truyện ấy được”rồi các bà thở dài “Sao điệu bộ ,tính cách chúng nó giống nhau thế không biết”...
Kẻ khôn ngoan khi bị thất cơ lỡ vận hay ngẩng mặt lên nhìn trời oán trách “Ông trời ăn ở không công bằng”.Cái Nhãn không biết ngẩng mặt trách trời ,nhưng mà đúng là ông trời không công bằng với nó tẹo nào .Truyện là một hôm cái Nhãn đi chợ về muộn chưa kịp nấu cơm ,thằng con tan học về không có cơm ăn bỏ đi chơi lang thang. Thấy có mấy đứa con nhà giàu cũng độ tuổi nó đi chơi trên những chiếc xe đạp rất đẹp, thích quá, xông vào cướp một chiếc để chơi, thế là bị công an bắt, bị kết tội cướp giật và phải đi trại giáo dưỡng trẻ vị thành niên .Cái Nhãn đầu tắt mặt tối làm lụng lo ăn chả xong, nay lại phải lo thêm việc tiếp tế cho con, nó phải gồng hết sức để xoay sở .Đang lúc bức bí thì có tin vui ,dự án đến lấy ruộng, trong đó có phần ruộng nhà nó ,thế là không phải lo cấy hái ,lại được tiền đền bù mang về, mọi người mừng cho mẹ con nó, trong cái rủi cũng có cái may .Trong lúc túng bấn được thêm một đồng cũng là sự cứu cánh ,thấy người ta trồng hoa cúc để tăng tiền đền bù ,cái Nhãn cũng trồng hoa .Nhà người ta đông người nó có một mình. Người ta có tiền thuê nó lấy đâu ra .Nó phải lăn ra làm như bi ,làm quên cả sống chết, thế rồi dự án về nghiệm thu người ta lại bảo trồng hoa hay không trồng hoa tính như nhau,với những người khác đó chỉ là sự không may trong tính toán làm ăn,với cái Nhãn là cả sự hụt hững đến choáng váng,vừa tiếc công vừa tiếc của làm nó càng trở nên ngơ ngác .Những ngày sau đó gánh hàng ra chợ nó thấy người rã rời như ốm bệnh, mà nó ốm bệnh thật, mặt lúc nào cũng tái mét,thân gầy xác ve, điệu bộ ngẩn ngơ như đứa mất hồn. Mấy cô bác khuyên nó đi khám bệnh chữa thuốc nó lắc đầu “Cháu phải chờ lĩnh tiền đền bù đất dự án mới có tiền chữa bệnh”,một năm sau ngày nghiệm thu,dự án vẫn chưa trả tiền,cái Nhãn thất thểu vừa cố đi chợ để có tiền đong gạo và nuôi con trong trại vừa dài cổ ra ngóng dự án ,qua năm thứ hai ,dự án vẫn chưa trả tiền, cái Nhãn vẫn phải cố lết ra chợ kiếm dăm đồng đong gạo ăn và gửi vào cho con .Khỉ thật hóa ra cái dự án ấy nó bị treo đến năm thứ ba người ta vẫn chưa có tiền trả cho dân. Lúc này cái Nhãn không thể cố được nữa nó gục hẳn, nó nằm bẹp trong nhà cùng mấy bó rau ế đã trở nên khô thối quăn queo .Mấy cô bác gần nhà đưa nó đi viện, người ta bảo nó mắc trọng bệnh đã qua giai đoạn có thể điều trị nên trả về ,nó nằm để chờ được chết .
Thằng con mãn hạn được tha về vào một buổi tối đúng lúc mẹ nó đang hấp hối, nhìn cái thân hình quắt như cái lá khô thoi thóp trên giường, nó thương lắm ôm lấy mẹ nói trong tiếng nấc “Mẹ ơi...mẹ đừng chết...mẹ đừng bỏ con...con hứa từ nay sẽ thật ngoan để mẹ vui” người mẹ dùng chút sức tàn nâng mặt con lên thều thào “Không...mẹ không nhìn được con ngoan nữa đâu...con phải khôn lên...khôn như bác con ấy...làm gì có ai sống được bằng cái ngoan.. .bà ngoại Na rất ngoan...Mẹ cũng ngoan...nhưng mà khổ.. .tội lắm...con đừng để phải khổ nữa con nhé...” cánh cửa giữa nhà bật mở luồng gió lạnh ùa vào làm thằng bé rùng mình, nó quay ra, một bóng đen lừ lừ tiến vào. Thằng bé đứng tì vào giường mẹ nhìn trừng trừng thủ thế ,khi ánh sáng le lói của ngọn đèn ngủ đủ sức soi tỏ mặt kẻ mới đến, cái Nhãn bỗng bật dậy “Anh... anh đến thăm em ư...” .Hóa ra là thằng anh đến thăm con em, nó không dám đi ban ngày ,nó phải chờ tối khuya .Đến bên đứa em nó bỗng khóc nức lên “Cô oán anh lắm phải không...thằng anh này khốn nạn lắm phải không...”cái Nhãn khẽ lắc đầu xua tay “Không...em không oán bác đâu...bác phải thế thì con của mẹ Na mới thoát được cái kiếp nghèo khổ ,mẹ Na muốn vậy,em cũng muốn vậy” rồi nó quay sang thằng con giục “Con chào bác đi ,mẹ chỉ có mình bác đây là anh em ruột thịt thôi, sau này bác là người lo cho con đấy” nó phải giục mấy lần thằng bé mới lí nhí nhưng cũng không thân thiện lắm “Chào bác”...
Cái Nhãn chết,bà con cô bác đưa nó về nơi an nghỉ cuối cùng, thằng con chít khăn tang chống gậy đi sau linh cữu, thỉnh thoảng nó lại đảo mắt nhìn về phía sau,có ít người tiễn đưa mẹ nó, nó hiểu, đời chẳng mấy ai thích gần gũi lũ nghèo hèn...
Y - C
Trinh Thi Hoa at 03/27/2011 08:27 am comment
Nguoi nguoi tot thuong nhan nhieu thiet thoi the day, thoi thi doi nhan qua sau ba doi may ra moi thoat nan chang????
Yên chi at 03/30/2011 08:15 pm reply
Cám ơn hoalan ghé thăm .Cuộc sống luôn là sự xô đẩy để vượt lên,những người hiền lành, nhường nhịn thường hay bị đẩy xuống dưới cùng ,và hay phải hứng chịu những bất hạng Chúc bạn buổi tối nhiều niềm vui nha
HAT CAT _ DIỆU SINH at 03/24/2011 08:21 pm comment
Còn bao nhiêu việc cần lo ,ai để ý đến con bé điên làm gì, nó thành cái túi đựng những tủi nhục khổ đau của kiếp đàn bà... , nó hiểu, đời chẳng mấy ai thích gần gũi lũ nghèo hèn... buồn quá . hay, nhưng buồn rơi nước mắt. chuyện na ná vẫn có đấy YC ạ
Yên chi at 03/24/2011 09:52 pm reply
Cám ơn hat cat ghé thăm ,trong bể trầm luân có nhiều người khổ ,nhưng phụ nữ vẫn là khổ nhất
LTH at 03/24/2011 03:55 pm comment 
Anh viết chuyện hay quá. Sao có những người khổ như vây, mà người đời lại tàn ác quá. Chuyện rất cảm động. Cảm ơn anh Yen chi
Yên chi at 03/24/2011 09:50 pm reply
Cám ơn bác letienh ghé thăm và chia sẻ ,chiếc chăn hạnh phúc quá nhỏ bé không trùm được cả cộng đồng nên vẫn còn nhiều người khổ bác ạ Chúc bác buổi tối nhiều niềm vui
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét